ΓΙΑΤΙ ΕΙΜΑΣΤΕ ΤΟΣΟ ΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟΙ;

Γιατί επαναλαμβάνουμε τόσο συχνά τα λάθη μας; Γιατί έχουμε ψυχαναγκαστική συμπεριφορά, υποκύπτοντας στην παρόρμηση επανάληψης συγκεκριμένων πράξεων, παρά τις προσπάθειές μας να την καταστείλουμε; Γιατί βιώνουμε μονίμως τις ίδιες εσωτερικές συγκρούσεις που ουδέποτε επιλύονται; Γιατί δεν μαθαίνουμε ποτέ; Οι λεπτομέρειες διαφέρουν ανά περίπτωση, αλλά πιστεύω ότι σχεδόν πάντοτε εμπλέκεται κάποιος γενετικός παράγοντας σε όλα αυτά.

Από όλα τα όργανα του ανθρώπινου σώματος, εκείνο στο οποίο υπάρχουν τα περισσότερα ενεργά γονίδια- περίπου το 60% του συνόλου των γονιδίων του γονιδιώματος- είναι ο εγκέφαλος. Ως εκ τούτου, πίσω από τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης συμπεριφοράς – μεταξύ των οποίων και η ροπή μας προς την εξαπάτηση και την αυτοεξεπάτηση – πρέπει να κρύβεται μια τεράστια γενετική ποικιλομορφία. Αυτό σημαίνει ότι πολλές από τις ψυχολογικές διαφορές μεταξύ των ανθρώπων πρέπει να έχουν πρωτίστως γενετικές κα όχι περιβαλλοντικές ή κοινωνικές αιτίες. Μόνο μέσα από την ενδελεχή διερεύνηση των γενεαλογικών χαρακτηριστικών μας, ιδίως του άμεσου οικογενειακού μας περιβάλλοντος, θα μπορούσαμε να προσδιορίσουμε την ψυχολογική επίδραση συγκεκριμένων γονιδίων, κάτι εξαιρετικά δύσκολο. Ως αποτέλεσμα, εξακολουθούμε να μην κατανοούμε τις αιτιακές σχέσεις που κρύβονται πίσω από μεγάλο μέρος της ποικιλομορφίας του κοινωνικού μας περίγυρου.

Μπορεί ο ακριβής τρόπος έκφρασης των γονιδίων μας να είναι δεκτικός σε τροποποιήσεις, αλλά τα ίδια τα γονίδια δεν αλλάζουν. Αν τα γονίδιά μας συνεχίζουν να δρουν με τον ίδιο τρόπο καθ’ όλη τη ζωή μας, αυτό είναι πιθανό να το βιώνουμε ως ψυχαναγκαστική συμπεριφορά, την οποία αδυνατούμε να αλλάξουμε όσο και αν το προσπαθούμε. Είναι επίσης πιθανόν τα γονίδιά μας να θέτουν, σε νεαρή ηλικία, τα βασικά θεμέλια των επιθυμιών και των παρορμήσεων μας, και να είναι εξαιρετικά δύσκολο τέτοια θεμέλια να τροποποιηθούν. Με άλλα λόγια, η συμπεριφορά μας ενδέχεται να χαρακτηρίζεται από τον ιδιαίτερο γονότυπό μας.

Σε ό,τι αφορά τις εσωτερικές μας συγκρούσεις, θυμηθείτε ότι τα συμφέροντα των πατρικής και μητρικής προέλευσης γονιδίων μας βρίσκονται σε διαρκή σύγκρουση, η οποία σπανίως επιλύεται προς όφελος της μιας ή της άλλης πλευράς. Από την άλλη, όπως έχουμε δει, με την πάροδο του χρόνου οι συγγενικές μας σχέσεις με τον άμεσο περίγυρό μας γίνονται από τη σκοπιά των πατρικής και μητρικής προέλευσης γονιδίων μας, ολοένα και πιο συμμετρικές (τα πατρικής και μητρικής προέλευσης γονίδιά μας συγγενεύουν εξίσου με τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας, αλλά όχι με τα αδέλφια μας και τους γονείς μας). Έτσι, καθώς μεγαλώνουμε, αναμένεται να βιώνουμε λιγότερες εσωτερικές συγκρούσεις, αλλά και να απολαμβάνουμε, μετά τα 60 μας, το φαινόμενο θετικότητας που διακρίνει τους ηλικιωμένους.

Λίγοι ψυχαναγκασμοί είναι ισχυρότεροι ή κανονικότεροι (στον ανδρικό πληθυσμό, τουλάχιστον) από εκείνον της αναζήτησης ερωτικής συντροφιάς τα βράδια, με οποιουσδήποτε όρους. Ένα πολύτιμο δίδαγμα που έχω εμπεδώσει τα τελευταία χρόνια- με καθυστέρηση σαράντα ετών, είναι αλήθεια, από την εποχή που θα μου φαινόταν πραγματικά χρήσιμο- είναι ότι υποφέρει κανείς λιγότερο όταν πέφτει για ύπνο νιώθοντας μοναξιά παρά όταν ξυπνά νιώθοντας ενοχές. Το ότι έχω καταφέρει να διατυπώσω αυτό το συμπέρασμα υπό τη μορφή ενός απλού κανόνα έχει αποδειχθεί ωφέλιμο. Μπορεί να μην τον ακολουθώ πάντοτε πιστά, αλλά τον τηρώ συχνότερα από όσο τον παραβαίνω- και όταν τον παραβαίνω, έχω καλύτερη επίγνωση των ενοχών μου και ισχυρότερη διάθεση να αποφύγω νέα μελλοντικά παραστρατήματα. Η νέα αυτή προσέγγιση με έχει ωφελήσει ποικιλοτρόπως. Ξυπνώντας κάθε πρωί χωρίς ενοχές, έχω αρχίσει να αισθάνομαι πιο δυνατός και πιο σίγουρος για τον εαυτό μου. Νιώθω ότι έχω βάλει τη ζωή μου σε μια καλύτερη τροχιά, η οποία μου προσφέρει σημαντικά οφέλη. Δεν μπορώ ,βέβαια, να ξέρω πόσο θα κρατήσει αυτό, αλλά αν όντως είναι απευκταία κάθε επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά που συντελεί στην ανάπτυξη ενοχικών συναισθημάτων, η προσπάθεια περιορισμού της αναμφίβολα αξίζει τον κόπο.

Αν δεν έχουμε συνείδηση της γενικότερης ροπής των ανθρώπων προς την εξαπάτηση και την αυτοεξεπάτηση, βρισκόμαστε σε εξόχως μειονεκτική θέση. Διατρέχουμε τον κίνδυνο να πιστέψουμε άκριτα όσους μας λένε ψέματα, ιδίως άτομα που βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας· να πιστέψουμε ό,τι γράφεται σε εφημερίδες· να πέσουμε θύματα επαγγελματιών απατεώνων· να ενστερνιστούμε αναληθή ιστορικά αφηγήματα. Υψηλός βαθμός συνείδησης σημαίνει επίγνωση των ποικίλων δυνατοτήτων που μπορούν να προκύψουν σε έναν κόσμο ο οποίος βρίθει από φαινόμενα εξαπάτησης και αυτοεξαπάτησης.

Η συνείδηση και η ικανότητα να την ανταλλάξουμε είναι δύο διαφορετικές μεταβλητές. Προσωπικά, έχω επιρρέπεια στην ηθικολογία, στην υπέρμετρη αυτοπεποίθηση και στην απόρριψη της διαφορετικής γνώμης. Καμία έκπληξη έως εδώ. Έχω όμως, συναίσθηση όλων αυτών των μεροληψιών μου. Μπορώ να σας τις περιγράψω με το νι και με το σίγμα. Θα ήθελα να συμπεριφερόμουν διαφορετικά; Ναι. Μπορώ να αλλάξω τη συμπεριφορά μου; Όχι. Αυτό είναι, κατά τη γνώμη μου, το τραγικό παράδοξο της αυτοεξαπάτησης: Αναγνωρίζουμε τις αδυναμίες μας και θέλουμε να τις βελτιώσουμε, αλλά αδυνατούμε να το πράξουμε.

Από την άλλη, αν έχουμε συνείδηση της ροπής μας την εξαπάτηση και τη αυτοεξαπάτηση, μπορούμε να προσπαθήσουμε να την κατανοήσουμε καλύτερα, να τη θέσουμε υπό έλεγχο και, εφόσον το επιθυμούμε, να την αντιπαλέψουμε. Κατά το πλείστον, η συνειδητή επίγνωση μας επιτρέπει να αντιληφθούμε καλύτερα τις διάφορες όψεις του κοινωνικού κόσμου που μας περιβάλλει- από τα ψέματα με τα οποία μας παραπλανούν έως τα ψέματα που λέμε οι ίδιοι στον εαυτό μας και στα αγαπημένα μας πρόσωπα.

πηγη